Dziedziczenie testamentowe cz. II 

W jaki sposób stać się spadkobiercą? 

Otóż spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną, bądź kilka osób ( zgodnie z art. 959 kodeksu cywilnego).Spadkobiercę należy określić w taki sposób, żeby możliwe było jego zindywidualizowanie. Nie jest konieczne podawanie imienia i nazwiska. Wystarczy napisać np. „moja jedyna córka”. Oczywiście najlepiej jest jednak doprecyzować tę kwestię, aby uniknąć w przyszłości problemów z interpretacją ostatniej woli Spadkodawcy. Brak dostatecznego określenia bowiem w testamencie osoby spadkobiercy lub określenie go na tyle niepełne czy niedokładne, że nie pozwoli ostatecznie go ustalić, spowoduje bezskuteczność testamentu. W polskim prawie nie można upoważnić osoby trzeciej do wskazania, kto ma zostać spadkobiercą.

Jak określić zakres spadkobrania?

Spadkobierców powołuje się do całego spadku albo części ułamkowej spadku. „Zapisanie” wskazanej osobie określonych składników majątkowych w zdecydowanej większości nie będzie uznawane za powołanie jej do dziedziczenia testamentowego, ale za ustanowienie na jej rzecz tak zwanego zapisu (co oznacza, że z chwilą otwarcia spadku nie nabędzie ona automatycznie tych przedmiotów majątkowych,a jedynie nabędzie roszczenie w stosunku do spadkobierców o przeniesienie własności konkretnych rzeczy ruchomych bądź nieruchomości).Wyjątek stanowi tzw. zapis windykacyjny. 

Czym jest zapis windykacyjny?

W testamencie spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku – jest to tzw. zapis windykacyjny. Do nabycia dochodzi zatem automatycznie z chwilą śmierci spadkodawcy. Istotne ograniczenie dla spadkodawcy polega na tym, że zapis windykacyjny może być umieszczony tylko w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego (art.  981¹ Kodeksu cywilnego).

Treść testamentu notarialnego zawierającego zapis windykacyjny może ograniczać się wyłącznie do zamieszczenia takiego zapisu. Może tym samym dojść do sytuacji, że dziedziczenie spadku następuje według reguł ustawowych, a jedynie nabycie jednego ze składników majątku spadkodawcy następuje na podstawie testamentu notarialnego.

Powołanie spadkobiercy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu

Zgodnie z art. 962 kodeksu cywilnego nie można powołać spadkobiercy pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. Konsekwencje uczynienia takiego zastrzeżenia przy powołaniu do dziedziczenia są dwojakie. Po pierwsze może być ono traktowane jakby nie istniało. Natomiast nieważne jest powołanie spadkobiercy, jeśli z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez zastrzeżenia warunku lub terminu nie zostałby powołany. Tych reguł nie stosuje się, jeśli ziszczenie się warunku lub nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku.

Wielkość udziałów spadkobierców testamentowych

Spadkodawca może powołać do spadku na podstawie testamentu jednego albo więcej spadkobierców. W przypadku powołania kilku spadkobierców powinien określić wielkość ich udziałów. Jeżeli spadkodawca nie określi udziału w spadku poszczególnych spadkobierców testamentowych, to odziedziczą oni spadek w równych częściach.

Spadkodawca ma również możliwość przeznaczenia kilku osobom przedmiotów majątkowych wyczerpujących cały spadek. W takim przypadku (zgodnie z art. 961 zd. 2 Kodeksu cywilnego), w razie wątpliwości, te osoby poczytuje się za spadkobierców powołanych do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przedmiotów im przeznaczonych do wartości całego spadku. Osoby, które są powołane w taki sposób nabywają w częściach ułamkowych cały spadek, a więc również udziału w poszczególnych przeznaczonych im prawach majątkowych. Zatem są one spadkobiercami, a nie zapisobiercami.

Co ważne, aby określić wielkość udziałów poszczególnych spadkobierców należy kierować się obiektywną wartością poszczególnych przedmiotów, a nie wartością, którą przedstawiają one dla spadkobierców.

Przeznaczenie spadkobiercom przedmiotów wyczerpujących cały spadek

Jeżeli spadkodawca przeznaczył danej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku.

Ta reguła ma zastosowanie, gdy wartość przedmiotów wskazanych w testamencie jest znacznie większa niż wartość pozostałych przedmiotów i jeśli powstaną wątpliwości, czy osoba wymieniona w testamencie jest spadkobiercą, czy zapisobiercą.

W poprzednim wpisie opowiadaliśmy o grupach dziedziczenia na podstawie ustawy. Tym razem opowiemy o innym sposocie dziedziczenia, a mianowicie o dziedziczeniu testamentowym.

Co to jest dziedziczenie testamentowe?

Otóż dziedziczenie testamentowe jest drugim, obok ustawowegosposobem zadysponowania swoim majątkiem na wypadek śmierci. Do powołania do dziedziczenia testamentowego dochodzi poprzez sporządzenie testamentu.

Na spadkodawcy sporządzającym testament oraz innych osobach nie spoczywają żadne obowiązki ani prawa. Testament wywołuje skutki prawne dopiero z chwilą śmierci spadkodawcy. Osoba sporządzająca testament może odwołać testament w każdej chwili w całości lub w części. Nie można sporządzić lub odwoływać testamentu przez przedstawiciela, ponieważ obowiązuje ustawowy zakaz.

Jak sporządza się testament?

Aby sporządzić testament, testator musi posiadać zdolność i wolę testowania.

Kategorie osób posiadających zdolność testowania

Ustawodawca w art. 944 kodeksu cywilnego ściśle określa, kto może sporządzić (a także odwołać) testament. I tak do koniecznych warunków należy:

1. Bycie osobą fizyczną – wymóg ten wynika z natury prawa spadkowego, testamentu nie może sporządzić osoba prawna.

2. Posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych – warunek ten spełniają osoby, które ukończyły 18 lat oraz kobiety, które ukończyły 16 lat i zawarły małżeństwo (na zawarcie takiego małżeństwa potrzebna zgoda sądu). Pełnej zdolności do czynności prawnych nie mają ubezwłasnowolnieni całkowicie i częściowo.

Aby doszło do dziedziczenia testamentowego niezbędne jest wyrażenie woli testowania.

Jest to wola i świadomość dokonywania czynności prawnej na wypadek śmierci (mortis causa). Przede wszystkim wymogiem sporządzenia testamentu jest świadomość spadkodawcy, że decyduje o swoim majątku na wypadek śmierci z zamiarem wywołania skutków prawnych.

Wola sporządzenia testamentu powinna być powzięta oraz wyrażona w sposób niewadliwy.

Wadliwość owej woli powoduje nieważność testamentu. Będzie on nieważny gdy testator sporządzi testament:

1. w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli np. choroba psychiczna, niedorozwoju umysłowy albo przemijającego zaburzenia czynności psychicznych gdy stan ten występował w chwili sporządzenia testamentu;
2. pod wpływem błędu, który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, to nie sporządziłby testamentu w ogóle lub testamentu o tej treści. 
3. pod wpływem groźby– dotyczy to każdej groźby, która ma na celu skłonienie spadkodawcy do sporządzenia testamentu o określonej treści.

Testament to jednostronne oświadczenie woli, niemniej jednak można sporządzić tzw. Testament wspólny

W myśl art. 942 k.c. testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Oznacza to, zwłaszcza, że małżonkowie nie mogą sporządzać wspólnego testamentu.

Jak sporządzić testament? WIemy już, że testament stanowi wyrażenie woli w zakresie rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci. Wola ta wyrażona może być w różny sposób. Dlatego istnieje wiele rodzajów testamentów.

Najprostszy podział zakłada podział na testamenty zwykłe i testamenty szczególne:

1. testamenty zwykłe:

a) holograficzny (własnoręczny)

b) notarialny

c) allograficzny (urzędowy)

2. testamenty szczególne:

a) testament ustny

b) testament podróżny

c) testament wojskowy

Testament holograficzny (własnoręczny)

Testament holograficzny (własnoręczny) to testament sporządzany w całości pismem ręcznym, opatrzony datą i podpisany.Pamietać należy, iż brak tych przesłanek na ogół powoduje nieważność testamentu. Testamentu holograficznego nie sporządzamy ani na komputerze, ani na maszynie do pisania. Musi zostać sporządzany własnoręcznie w całości! Powyższe trzy przesłanki doznają jednak ograniczenia w zakresie daty. Otóżart. 949 § 2 k.c. dopuszcza wyjątek od tej zasady.

Zgodnie z nim brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu, jeśli nie zachodzą wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do jego treści lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Testament notarialny

Testament notarialny jest sporządzany przez notariusza w obecności spadkodawcy, odczytany osobom biorącym udział w jego spisaniu i podpisany przez spadkodawcę w obecności notariusza.

Obecnie testamenty notarialne są wpisywane do Notarialnego Rejestru Testamentów. Przedmiotem wpisu w Rejestrze Testamentów może być także testament holograficzny (własnoręczny) – jeżeli zostanie on przekazany notariuszowi na przechowanie. Taki testament znacznie trudniej będzie podważyć po śmierci spadkodawcy. Na notariuszu bowiem spoczywa obowiązek sprawdzenia czy Testator nie działa pod wpływem groźby, czy też w stanie wyłączającym świadome bądź swobodne powzięcie woli.

Testament allograficzny(urzędowy)

Testament allograficzny (urzędowy) to testament oświadczony ustnie w obecności dwóch świadków wobec wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.

Wola spadkodawcy powinna być spisana do protokołu z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół powinien być odczytany spadkodawcy w obecności dwóch świadków i podpisany przez spadkodawcę, osobę urzędową i świadków.

Wśród testamentów szczególnych natomiast wyróżniamy:

Testament ustny

Jest to testament sporządzany – jak wskazuje nazwa ustnie w obecności 3 świadków, jeśli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy,albo jeśli zachowanie zwykłej formy testamentu zwykłego jest niemożliwe lub bardzo utrudnione wskutek szczególnych okoliczności.

Treść takiego testamentu może być stwierdzona pisemnie przez jednego ze świadków albo osobę trzecią przed upływem roku od jego złożenia. Należy też podać miejsce i datę oświadczenia i sporządzenia pisma. Pismo to ma być podpisane przez spadkodawcę i dwóch świadków albo wszystkich świadków.

Jeślinie stwierdzono w ten sposób treści testamentu, to można to zrobić w ciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. W przypadku przeszkód w przesłuchaniu jednego ze świadków, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Testament podróżny

Testament podróżny można sporządzić podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym przed dowódcą statku lub jego zastępcą w obecności 2 świadków. Dowódca lub zastępca musi spisać wolę spadkodawcy i podać datę oraz miejsce jej spisania.

Pismo to ma być odczytane spadkodawcy w obecności świadków i podpisane przez spadkodawcę, świadków oraz dowódcę statku lub jego zastępcę. Jeśli spadkodawca nie może podpisać pisma, to należy podać tego przyczynę. Dodatkową możliwością jest sporządzenie testamentu ustnego, jeśli zachowanie tej formy nie jest możliwe.

Testament wojskowy

Forma testamentu szczególnego przewidziana przez art. 954 kc i przeznaczona dla żołnierzy oraz osób powiązanych z Siłami Zbrojnymi. Sporządzanie testamentu w tej formie reguluje rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 stycznia 1965 roku wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.

Sporządziłem testament, ale chcę zmienić jego treść… czy można odwołać testament?

Tak. Testament można odwołać na trzy sposoby. Po pierwsze sporządzającnowy testament zarówno w takiej samej formie, w której został sporządzony wcześniejszy, jak i w innej, ale prawem wymaganej. Jeśli natomiast spadkodawca sporządził nowy testament i nie zaznaczył w nim, że odwołuje poprzedni, to odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie da się pogodzić z treścią nowego testamentu. Nadto gdy testament znajduje się w posiadaniu spadkodawcy, może on dokonać jego fizycznego zniszczenia – porwać, spalić. Jest to jednoznaczne z jego odwołaniem. Testament można zmienić także sporządzając po prostu nowy, dokonując takich zmian w testamencie, z których wynika wola odwołania jego postanowień. Można go odwołać po prostu i wówczas następuje dziedziczenie ustawowe, albo też dokonać innych, sprzecznych w poprzednimi rozporządzeń majątkiem.

c.d.n...

KORZYSTNE DLA SPÓŹNIALSKICH SPADKOBIERCÓW ZMIANY W PRAWIE SPADKOWYM

    Od 18 października 2015r. będą obowiązywać znowelizowane przepisy dotyczące dziedziczenia (zmieniono: art. 1031 § 2, art. 1032, art. 1034¹§ 2, dodano: art. 1031¹-1031⁴ oraz uchylono art. 1016 Kodeksu cywilnego).

  Cóż te zmiany oznaczają? Otóż uchwalona ustawa ma na celu wyeliminowanie z prawa spadkowego fikcji prawnej prostego przejęcia spadku, która była, gdy spadkobierca nie złożył w wyznaczonym terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. W dotychczasowym zatem stanie prawnym, gdy spadkobierca spóźnił się z oświadczeniem, ustawa przewidywała tzw. proste przyjęcie spadku, co oznaczało, że spadkobierca przyjmował, niemalże automatycznie, spadek bez żadnych ograniczeń  (w szczególności bez ograniczenia długów spadkowych). 

    Po noweli zasadą nie będzie proste przyjęcie spadku, lecz przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. 
    Cóż kryje się pod tą nazwą? Otóż przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ogranicza odpowiedzialność za długi spadkodawcy jedynie do wysokości wartości spadku. Oznacza to, że spadkobierca nie będzie musiał oddać wierzycielom spadkodawcy więcej, aniżeli otrzymał z tytułu dziedziczenia. Aby w prosty sposób zobrazować ten sposób przyjęcia spadku posłużmy się przykładem:

Spadkodawca  pozostawił swym spadkobiercom 50.000 zł, zaś zadłużenie w dniu otwarcia spadku (czyli w dniu śmierci)  śmierci wyniosło 100.000 zł. Pozostawił syna i żonę. Są to jedyni spadkobiercy, a spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Zatem, pomimo zadłużenia na kwotę 100.000 zł spadkobiercy odpowiadają przed wierzycielami spadkodawcy jedynie do wartości czynnej spadku, a więc do kwoty 50.000 zł.

Kolejnym novum ustawy jest to, że spadkobierca sam określa składniki odziedziczonego majątku, albowiem ustawa wprowadziła instytucję wykazu inwentarza.

Wykaz inwentarza sporządza samodzielnie spadkobierca i  składa go w sądzie lub u notariusza. Ustawa przewiduje, że spadkobierca, który złożył wykaz inwentarza, spłaca długi spadkowe zgodnie ze złożonym wykazem. Wierzycielom jednak przysługiwać będzie uprawnienie do zakwestionowania wykazu inwentarza. W dotychczasowym stanie prawnym  spisu inwentarza dokonywał komornik lub urząd skarbowy, co znacznie podnosiło koszt postępowania.

     Nowelizacja obowiązuje od 18 października 2015r. i ma zastosowanie do dziedziczenia po osobach, które umrą po dacie wejścia w życie nowych przepisów.

         Jak widać ustawodawca wyszedł naprzeciw zapotrzebowaniu społecznemu i znacznie złagodził odpowiedzialność spadkobierców za zaniechanie złożenia oświadczenia o sposobie przyjęcie, względnie odrzucenia spadku w ustawowym sześciomiesięcznym terminie. Nie można tracić jednak z pola widzenia tego, że pogorszyło to sytuację wierzycieli, nadto z pewnością będzie miało swe konsekwencje przy ustalaniu nowej polityki w zakresie przyznawania kredytów osobom w podeszłym wieku. Jak widać każdy kij ma dwa końce.

To tyle, z nowości w rodzimym prawie spadkowym. Jednakże to nie koniec zmian. Dnia 17 sierpnia 2015 r. w Polsce zaczęło obowiązywać rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego.

    Zgodnie z nowymi przepisami zasadą będzie wyłączna jurysdykcja danego państwa dla postępowania spadkowego, więc istotne będzie prawo kraju, w którym było miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci zmarłego. Jednakże, każda osoba będzie mogła zastrzec wybór prawa państwa, którego obywatelstwo posiada, jako prawa właściwego do rozpatrzenia wszystkich spraw związanych ze spadkiem.

    Powyższe rozwiązania zniwelują wiele problemów związanych z dziedziczeniem po obywatelach polskich zamieszkujących na stałe na terenie państw Unii Europejskiej.

ZMIANA NAZWISKA PO ROZWODZIE

Po orzeczeniu rozwodu możliwa jest zmiana nazwiska, która polega na rezygnacji z nazwiska męża lub żony i powrotu do nazwiska noszonego przez zawarciem małżeństwa.

Ważne jest, aby planując zmianę nazwiska po rozwodzie pamiętać o zachowaniu odpowiedniego terminu, bowiem zgodnie z art. 59 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko w ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu (wyroku), może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.

Do dokonania zmiany nazwiska nie potrzeba uzyskania zgody przez byłego małżonka, jest to wyłącznie decyzja osoby, która zmieniła nazwisko w związku z zawarciem małżeństwa. Można oczywiście nadal nosić dotychczasowe nazwisko, bądź powrócić do nazwiska noszonego przed zawarciem związku małżeńskiego, bez względu na stanowisko byłego współmałżonka.

Witamy na blogu Kancelarii Adwokackiej Adwokat Kingi Dagmary Siadlak

Niepisany zwyczaj stanowi o tym, że pierwszy wpis na blogu powinien przedstawiać (w sposób stosunkowo najbardziej ogólny), czego owa wirtualna działalność będzie dotyczyć, dlaczego autor zdecydował się na jej prowadzenie, a czasami nawet pozwala sobie na skromną autoprezentację. Poniższa treść ma taką właśnie funkcję spełniać.

Dotychczasowa praktyka kancelarii pozwala na stwierdzenie, iż istnieją zagadnienia, które można określić mianem"popularnych". To właśnie o ich wyjaśnienie najczęściej zwracają się do nas Klienci.

Zdarza się także, że niektórych problemów prawnych można uniknąć, dokonując chociażby zwykłych czynności, niewymagających znacznych nakładów finansowych.

Pojawiają się również takie sytuacje, które wymagają od prawnika głębokiej analizy. I choć działania te są często bardzo żmudne, to rozwiązanie najtrudniejszych kwestii pogłębia rozwój nie tylko zawodowy, ale czasami także naukowy.

Z tego też względu nasz Zespół podjął decyzję, iż warto te wszystkie aspekty umieścić w jednym miejscu, dostępnym dla szerszego grona. W ten sposób nasi Czytelnicy będą mogli dowiedzieć się  np. kiedy i w jaki sposób zmienić nazwisko po uzyskaniu rozwodu, czym charakteryzuje się przestępstwo znęcania się, a także dlaczego do odrzucenia spadku przez małoletniego potrzebna jest zgoda sądu opiekuńczego. Prawdopodobnie pojawią się również odmienne stanowiska, bo i tych wśród prawników jest wiele, jednakże jesteśmy otwarci na dyskusję i wymianę doświadczeń. Zdarza się bowiem, że to właśnie utarta praktyka, a nie ścisła treść przepisów, decydują o przebiegu danego postępowania.
Jeżeli jakaś kwestia Państwa szczególnie zainteresuje - czekamy na propozycje w komentarzach. Najciekawsze zagadnienia postaramy się omówić w kolejnych postach.

Nasza kancelaria mieści się w Słupsku, przy ul. Wojska Polskiego 2/4 (wejście od strony 2A). Dodatkowo posiada także filię w Chojnicach. 

Adwokat Kinga Dagmara Siadlak zajmuje się głównie sprawami z zakresu prawa karnego oraz cywilnego, ze szczególnym uwzględnieniem spraw rodzinnych i spadkowych. 

Mecenas Siadlak w ramach kancelarii stworzyła zespół, w skład którego wchodzą: apl. adw. Anna Kątnik-Mania, apl. r. Maria Nałęcz-Bachurska, a także sekretarz kancelarii Maja Dolewska. 
Współpracuje również z radcą prawnym Anną Marią Kowalską, której siedziba kancelarii mieści się w Słupsku, w tym samym lokalu.

Więcej informacji na temat naszej działalności znajdą Państwo na stronie internetowej: www.kancelariasiadlak.pl.

Pozdrawiamy,

Zespół Kancelarii